منشأ شکمنشا شک یا اسباب عروض شک برای مکلّف از جمله مباحث اصولی می‌باشد. ۱ - تعریفمنشا شک، به معنای سبب ایجاد کننده شک در مکلف است. ۲ - منشا شک در شبهات حکمیاز آن جا که مجرای اصول عملی ، شک در حکم واقعی است، این شک در شبهات حکمی ، یا ناشی از فقدان نص یا اجمال نص و یا تعارض دو نص می‌باشد. ۳ - منشا شک در شبهات موضوعیاما در شبهات موضوعی ، منشا شبهه ، اشتباه در امور خارجی است. ۴ - انواع۱. شک ناشی از فقدان نص معتبر، مانند این که در حکم استعمال دخانیات، به جهت عدم وجود نص درباره آن، شک شود. ۲. شک ناشی از اجمال نص، مانند: شک در معنای آیه شریفه ﴿فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِی الَْمحِیضِ وَلا تَقْرَبُوهُنَّ حَتّی یَطْهُرْنَ﴾؛ «با زنان خود در ایام حیض نزدیکی نکنید تا این که پاک شوند»؛ ۴.۱ - دلایل اجمالدلیل اجمال این است که «یطهرن» دو گونه قرائت شده است: الف: با تشدید (یطّهّرن)، که با این قرائت، پاک شدن، یعنیانقطاع خون حیض و انجام غسل حیض ؛ ب: بدون تشدید (یطهرن)، که در این قرائت، پاک شدن فقط به انقطاع خون حیض است و غسل در حصول آن دخالت ندارد. ۳. اما شک ناشی از تعارض دو نص، مانند این که یک روایت، نماز جمعه را در زمان غیبت واجب، و روایت دیگر آن را حرام می‌داند. ۴. شک ناشی از اشتباه در امور خارجی نیز، مانند شک در حرمت مایع یکی از دو لیوان موجود، به جهت این که شخص نمی‌داند کدام سرکه و کدام شراب است. [۲]
آراؤنا فی اصول الفقه، طباطبایی قمی، تقی، ج۳، ص۸.
[۵]
فرائد الاصول، انصاری، مرتضی بن محمد امین، ج۱، ص۳۱۴.
[۶]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج۲، ص۲۱۸.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۰۶، برگرفته از مقاله «منشأ شک». |